Η φυσικοθεραπεία δεν είναι απλώς ένα σύνολο τεχνικών αποκατάστασης. Είναι ένα κάλεσμα προς το σώμα να επιστρέψει στο φως, να ξαναγίνει οικείο, λειτουργικό και παρόν. Όμως το σώμα δεν είναι ποτέ ουδέτερο. Εμπεριέχει πάνω του μια ιστορία, ταυτότητα και μνήμες. Πολλές φορές κουβαλάει και το συναίσθημα της ντροπής.
Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα υπόγειο, δυσδιάκριτο, αλλά πολύ ισχυρό. Δε φωνάζει, αλλά τραβάει πίσω προς τον εαυτό. Το άτομο δε θυμώνει, αλλά αποσύρεται. Η ντροπή δεν εκδηλώνεται πάντα με λόγια ρητά αλλά διακρίνεται στο βλέμμα που δε συναντά αυτό του θεραπευτή, στη σιωπή μπροστά στην ερώτηση, στο σώμα που στέκεται σφιγμένο ή παγωμένο.
Σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο, όπου το σώμα είναι ο πρωταγωνιστής, η ντροπή μπορεί να γίνει ο πιο υπονομευτικός παράγοντας. Μπορεί να σαμποτάρει, να εμποδίσει τη θεραπευτική συμμαχία, να διαστρεβλώσει την επικοινωνία, να καταστήσει την αποκατάσταση ψυχικά δυσβάσταχτη. Είναι ένα ζήτημα που πολύ σπάνια γίνεται αντικείμενο συζήτησης στις επιστημονικές κοινότητες.
Τι είναι η ντροπή και πώς διαφέρει από την ενοχή
Η ντροπή είναι ένα πρωτογενές, υπαρξιακό συναίσθημα που αφορά το «ποιος είμαι» την ταυτότητα και όχι μόνο «τι έκανα».
Ενώ η ενοχή λέει «έκανα κάτι κακό», το συναίσθημα της ντροπής λέει «είμαι κακός». Είναι ένα συναίσθημα που έχει σωματικό αντίκτυπο: κατεβασμένο βλέμμα, αποφυγή επαφής, ακινησία, εσωτερίκευση και μυϊκή χαλάρωση ή αντίθετα τη μυϊκή σύσπαση.
Σε θεραπευτικό πλαίσιο, η ντροπή μπορεί να γίνει εσωτερικός προβοκάτορας. Δεν επιτρέπει εύκολα τη διόρθωση, την έκφραση, ούτε την αληθινή συνεργασία. Αν δεν αναγνωριστεί, παγώνει τη θεραπευτική διαδικασία κάτω από μια μάσκα ευγένειας ή συμμόρφωσης.
Πώς εκδηλώνεται το συναίσθημα της ντροπής στη φυσικοθεραπευτική πράξη
Το συναίσθημα της ντροπής δεν έχει ένα πρόσωπο. Δε μιλά πάντα καθαρά αλλά αφήνει ίχνη. Μέσα στον χώρο της φυσικοθεραπείας, συναντάται σε διάφορες μορφές:
Απόκρυψη πληροφοριών
Ο ασθενής μπορεί να παραλείψει σημαντικές λεπτομέρειες για τον πόνο, τις ασκήσεις αποκατάστασης ή τη χρήση φαρμάκων. Όχι επειδή θέλει να εξαπατήσει, αλλά επειδή νιώθει άβολα. Θέλει να δείξει ότι «τα κάνει όλα σωστά». Όμως η «σωστή εικόνα» πολλές φορές δεν αφήνει χώρο για αλήθεια.
Αποφυγή ραντεβού ή πρόωρη διακοπή
Όταν δεν υπάρχει πρόοδος, ο ασθενής μπορεί να νιώσει ότι αποτυγχάνει. Η ιδέα να βρεθεί ξανά απέναντι στον θεραπευτή του τον φέρνει σε δύσκολη θέση. Η αποφυγή γίνεται ασπίδα απέναντι στο πιθανό βλέμμα αποδοκιμασίας, έστω και φανταστικό.
Υπερσυμμόρφωση και υπερπροσπάθεια
Άλλες φορές, το συναίσθημα της ντροπής οδηγεί σε αντίθετη συμπεριφορά: ο ασθενής υπερβάλλει εαυτόν, δε δηλώνει κόπωση ή πόνο, προσπαθεί «να αποδείξει κάτι». Μια άσκηση που έπρεπε να γίνει με 8 επαναλήψεις, γίνεται με 15. Όμως αυτή η υπερπροσπάθεια, εκκινούμενη από εσωτερική πίεση, μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμούς ή σε αδιέξοδο.
Δυσφορία με τη σωματική επαφή ή την έκθεση
Ορισμένοι ασθενείς νιώθουν άβολα με το να αποκαλύψουν μέρη του σώματός τους, ειδικά αν αφορούν το στήθος, την κοιλιά ή την περιοχή της λεκάνης. Άλλοι δυσκολεύονται με την παρουσία καθρεφτών ή με τη βιντεοσκόπηση των κινήσεών τους. Η σωματική έκθεση, για ένα σώμα που έχει ήδη στιγματιστεί, βιώνεται ως απειλή.
Δυσκολία στην έκφραση συναισθημάτων
Ενώ κάποιος πονά, κουράζεται ή φοβάται, μπορεί να απαντά «καλά είμαι». Η συναισθηματική αποστασιοποίηση αποτελεί μηχανισμό άμυνας. Όμως όσο λιγότερο εκφράζεται το μέσα, τόσο λιγότερο βλέπεται το σώμα ως ανθρώπινο και ευάλωτο.
Η ντροπή, τελικά, δεν εκφράζεται αλλά επιβάλλεται.
Επιστημονική τεκμηρίωση
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία (Gilbert, 2004, Tangney & Dearing, 2002), η ντροπή μειώνει δραστικά τη συμμόρφωση σε θεραπευτικά προγράμματα. Η σχέση σώματος-αυτοεικόνας είναι κομβική: ασθενείς με αρνητική εικόνα σώματος αποσύρονται, κρύβουν, σιωπούν.
Ειδικά στην αποκατάσταση μετά από τραυματισμό ή χειρουργείο, η μη έκφραση του πόνου, της δυσφορίας ή της αμφιβολίας μπορεί να προκαλέσει εσφαλμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις ή καθυστέρηση στην πρόοδο. Το σώμα δε “μιλά” όταν η ψυχή ντρέπεται.
Καλλιέργεια ψυχολογικής ασφάλειας
Ο φυσικοθεραπευτής δεν είναι μόνο οδηγός του σώματος. Είναι συνοδοιπόρος της αξιοπρέπειας. Για να δημιουργηθεί θεραπευτική εμπιστοσύνη χρειάζεται:
- Αποδοχή χωρίς κριτική
- Λόγος απλός, χωρίς τεχνική αλαζονεία
- Σεβασμός στο σωματικό όριο, όχι πίεση, αλλά πρόσκληση
- Αξιοποίηση της ανθρώπινης παρουσίας ως στήριγμα και όχι ως εξουσία
- Αντί για «επιτυχία», επιβράβευση της προσπάθειας
- Ο χώρος γίνεται ασφαλής όχι μόνο από τον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό, αλλά από την παρουσία του θεραπευτή.
Στρατηγικές ενδυνάμωσης του ασθενή
Ο στόχος δεν είναι μόνο η κινητικότητα. Είναι η επανανοηματοδότηση του σώματος ως κατοικημένου τόπου.
- Θέτουμε μικρούς στόχους, βασισμένους στην επιβίωση, όχι στην επίδοση.
- Αναγνωρίζουμε το θάρρος του να εκτεθεί κανείς ξανά στο βλέμμα και στο άγγιγμα.
- Ενισχύουμε την αίσθηση του «ανήκω», όχι απλώς του «αντέχω».
- Αν χρειαστεί, προτείνουμε παράλληλη ψυχοθεραπευτική υποστήριξη για βαθύτερα τραύματα.
Η αποκατάσταση δεν είναι γραμμική. Είναι διαδρομή επιστροφής στον εαυτό.
Η φιλοσοφική διάσταση της ντροπής και του σώματος
Το σώμα δεν είναι απλώς ένα βιολογικό σύστημα. Είναι η μνήμη μας, η ντροπή μας, η ταυτότητά μας. Κάθε τραυματισμός δεν αφορά μόνο τους ιστούς, αλλά και τη σχέση μας με την ευαλωτότητά μας.
Το συναίσθημα της ντροπής κλείνει το βλέμμα προς τα μέσα. Η θεραπεία καλεί το βλέμμα αυτό να στραφεί ξανά προς τον εαυτό με καλοσύνη. Όταν ένα σώμα σηκώνεται πάλι όρθιο, δεν ανακτά μόνο την κίνησή του, ανακτά την αξιοπρέπειά του.
Η φυσικοθεραπεία είναι λοιπόν κάτι βαθύτερο: μια πράξη ενσώματης συμφιλίωσης.
Συμπέρασμα
Το συναίσθημα της ντροπής δεν είναι κάτι που πρέπει να εξαφανιστεί, αλλά κάτι που πρέπει να συναντηθεί. Είναι το σήμα πως ο άνθρωπος έχει πληγωθεί, έχει εκτεθεί, έχει φοβηθεί. Και η θεραπεία — η πραγματική θεραπεία – ξεκινά εκεί που ο θεραπευτής κοιτά τον ασθενή όχι μόνο ως μέλος προς αποκατάσταση, αλλά ως πρόσωπο που χρειάζεται ασφάλεια.
Η φυσικοθεραπεία δεν είναι απλώς η τέχνη του να κάνεις το σώμα να κινείται. Είναι η τέχνη του να ξαναχτίζεις την εμπιστοσύνη στο σώμα. Να δημιουργείς έναν χώρο όπου η ντροπή μπορεί να χωρέσει, χωρίς να καθορίζει.
Γιατί η κίνηση που θεραπεύει, δεν είναι πάντα η έξω κίνηση. Είναι εκείνη η στιγμή που ο ασθενής τολμά να σηκώσει το βλέμμα και να πει: «Νιώθω ντροπή». Και ο θεραπευτής απαντά: «Εδώ, αυτό είναι αποδεκτό».
Και κάπου εκεί αρχίζει, σιωπηλά, η αληθινή αποκατάσταση.
Στο Φυσικοθεραπευτήριο Ε. Γεωργακόπουλος, στον Πειραιά έχουμε τη γνώση, την ολιστική κατάρτιση και την εμπειρία να σχετιστούμε με τον άνθρωπο στο όλον του με στόχο την επίτευξη μιας καλύτερης ποιότητας ζωής.
